O Templo da Veracruz é «a probablemente mellor obra de arquitectura sacra do século XX español» (Rafael Otero Janeiro)
O proxecto orixinal de Antonio Palacios era moito máis ambicioso do que logo se poido facer. Incluía o Templo, pero tamén unha serie de edificacións complementarias: claustro, reitoral, equipamentos culturais, hostal de peregrinos… unha grande avenida que uniría o Templo da Veracruz coa estación de tren e a praza do Concello, a igrexa sería o centro dunha «gran Vía Sacra» facendo da zona un dos eixes centrais da vida no Carballiño.
A familia Pereira fixo doación do solar no que se levantou o templo, Dona María Rodríguez Vázquez doou varias fincas para contribuir tamén á edificación do Templo. Todos os veciños do Carballiño colaboraron económicamente para facer posible o soño de D. Evaristo. O 20 de xuño de 1943, domingo, tivo lugar a colocación da primeira pedra do Templo da Veracruz, contando cun presuposto de 17.000 pts que xa se gastaron ese mesmo día. Dende entón terían que pasar varios anos e moitos traballos e preocupacións de D. Evaristo ata que se poido rematar a construcción. Entre eles a morte de Antonio Palacios, o arquitecto, en outubro de 1945; en 1956 faleceu D.Adolfo Otero Landeira, o mestre contratista e gran canteiro…
O primeiro presuposto era duns 3 millóns de pesetas, o custo final, segundo Felipe Senén, sería duns 50 millóns. Houbo que adaptar os plans orixinais de Palacios ás posibilidades económicas reais, o que obligou a modificar algunhas cousas: Torre, alturas,… Os problemas económicos foron moi grandes, chegando ata levar a D. Evaristo Vaamonde a intentar vender o único camión que tiña e no que traia os materiais, a fin de pagar as débedas que se acumulaban, grazas a solidariedade dos carballiñeses, non foi necesaria dita venda… Colectas, donativos de veraneantes e emigrantes, poucas e cativas subvencións do Estado, foron axudando na construción. Finalmente, o 17 de setembro de 1952, festa de San Cibrao, patrono do Carballiño, inaugurouse oficialmente o templo, coa presenza de D. Evaristo e moitas autoridades civís e relixiosas. O Templo ainda non estaba rematado completamente. En 1960 D. Evaristo consegue, do Ministro de Facenda, a doazón dun Sagrario de prata, os seis candelabros de bronce, o porta-incensarios, a cruz parroquial a custodia… posteriormente outras familias irán doando as esculturas das imaxes, que se encargan ao escultor compostelán José Aldrey, como o gran Cristo que preside o altar, talla de 3 metros na que se pensaban incluir as reliquias da Vera Cruz, de José Aldrey son tamén os altoreleves policromados do Templo. Baixo o impulso de D. Francisco, párroco que sucedeu a D. Evaristo, remataron definitivamente as obras. No ano 2011 fixeronse varios arranxos na torre e no ano 2013 rematouse a zona axardinada que rodea o Templo.
En 1995 foi declarado «Ben de Interese Cultural», coa categoría de «monumento» e, nese mesmo ano, o 5 de outubro é declarado «Monumento Histórico Artístico».
O TEMPLO:
A torre, cunha altura de 52 m., combina simbolismo e expresionismo, preside a fronte e é un módulo diferente, unido por varios desniveis escalonados, ao corpo da igrexa, que pretende simbolizar un cruceiro na encrucillada dos camiños. As campás serán o símbolo da voz de Cristo, os miradores serán os brazos e a tradicional rosácea será o peito.
O pórtico cóbrese con grosas nervaduras inspiradas nun gótico inicial, apoiadas en catro sólidos baseamentos, trazados con contrafortes de forma escalonada, como pés incrustados ou prolongacións do mesmo chan.
A nave, dividida en dous corpos, presenta no primeiro o Baptisterio e a sacristía, inspirados na arquitectura dos pazos e fortalezas de Galicia. Un gran arco parabólico, lembremos as parábolas de Xesús, divide as dúas partes, nave e rotonda. O arco nace de tres puntos distintos, en equivalencia ao Misterio da Santísima Trinidade. A modo de dovelas, intercaladas con vidrieras, están os Apóstolos e Xesús, labrados in situ por o canteiro Xesús Saavedra.
A rotonda do cruceiro é unha parte do templo na que se esmera o arquitecto. Trazan o conxunto oito grosas columnas de base octogonal, esaxerando a chamada «orde galega» que caracteriza os varais dos cruceiros e outras construccións galegas. Sobre elas érguense os grandes arcos parabólicos que, a súa vez, acollen outras pequenas arcacións escalonadas, tiradas do románico borgoñón.
A xirola ten sete arquerías erguidas sobre columnas monolíticas de base circular. Os ábsides secundarios fórmanos catro capeliñas semicirculares situadas radialmente ao eixe diagonal da rotonda.
O coro alto está disponsto en tribuna escalonada, con arcos que se abocian, creando perspectivas e tratando a difusión do son e dunha luz ben medida.
No Templo da Veracruz conxugánse o historicismo, o expresionismo, o simbolismo e o colosalismo que, xunto coa utilización do granito, constitúen os alicerces da obra de Antonio Palacios.

Hai tamén unha boa reseña na seguinte web:

Instituto de Estudios carballiñeses.